Për të gjithë ata që shkruajnë me gërma shtypi mos harroni ato te dorës

ALFABETI SHQIP

Shqipja ( gjuha shqipe)

Shqipja është një gjuhë indo-evropiane e cila formon degën e saj në familjen indo-evropiane dhe nuk ka të afërm. Flitet nga rreth 7.6 milionë njerëz, kryesisht në Shqipëri dhe Kosovë, si dhe në pjesë të Italisë, Maqedonisë, Malit të Zi, Rumanisë dhe Serbisë.

Origjina

Shqipja mendohet nga disa studiues si pasardhës i ilirishtes, një grup i gjuhëve indo-evropiane të folura në Ballkanin Perëndimor ndoshta deri në shekullin e 6-të pas Krishtit. Të tjerë besojnë se shqipja e ka prejardhjen nga gjuhët indo-evropiane trake ose dake, të folura në pjesë të Ballkanit deri rreth shekullit të 5-të pas Krishtit.

Ndikimet gjuhësore

Shqipja përvetësoi disa fjalë nga greqishtja dhe shumë fjalë nga latinishtja midis shekullit II para Krishtit dhe shekullit të 5-të pas Krishtit. Pas kësaj u ndikua nga gjuhët e fiseve sllave dhe gjermane që u vendosën në Ballkan. Ka pasur edhe huazime nga protorumunët apo vllehët nga shekulli IX pas Krishtit.

Shqip i shkruar

Shqipja është shkruar me alfabete të ndryshme që nga shekulli i 15-të. Fillimisht dialekti toskë shkruhej me alfabetin grek , ndërsa dialekti gegë shkruhej me alfabetin latin . Të dyja janë shkruar edhe me versionin turk të alfabetit arab . Alfabeti latin për shqipen u standardizua në vitin 1909 dhe një version letrar i unifikuar i shqipes, bazuar në dialektin toskë, u krijua në vitin 1972.

Shqipja është shkruar edhe me një sërë alfabetesh të tjera, duke përfshirë Elbasanin , Beitha Kukju dhe Todhrin , shpikje lokale të cilat u shfaqën gjatë shekujve 18 dhe 19, por nuk u përdorën gjerësisht.

Shqiptari me një shikim

Native name: shqip [ʃcip]; gjuha shqipe [ˈɟuha ˈʃcipɛ]
Familja gjuhësore : indo-evropiane; shqiptare
Numri i folësve : c. 7.6 milionë
Flitet në : Shqipëri, Kosovë, Itali, Maqedoni, Mal të Zi, Rumani dhe Serbi
Shkrimi i parë : shekulli i 15-të pas Krishtit
Sistemi i shkrimit : alfabeti latin (në të kaluarën: alfabetet greke, arabe, elbasanase, beitha kukju dhe todhri)
Statusi : Gjuha zyrtare në Shqipëri dhe Kosovë. Gjuhë minoritare e njohur në Itali, Maqedoni, Mal të Zi, Rumani dhe Serbi

ALFABETI I ELBASANIT

Alfabeti i Elbasanit u shpik rreth mesit të shekullit të 18-të dhe u emërua sipas qytetit të Elbasanit në Shqipërinë qendrore. Është përdorur kryesisht në një dokument të quajtur Dorëshkrimi i Ungjillit të Elbasanit, ose Anonimi i Elbasanit (Anonimi i Elbasanit), i krijuar në kishën e Shën Jovan Vladimirit, botuar në vitin 1761 dhe tani gjendet në Arkivin Kombëtar të Shqipërisë. në Tiranë.

Karakteristika të dukshme

Lloji i sistemit të shkrimit : alfabeti

Drejtimi i shkrimit : nga e majta në të djathtë

Përdoret për të shkruar: shqip

Përbëhet nga 40 shkronja: 35 të zakonshme dhe 5 përdoren rrallë

Çdo shkronjë përfaqëson një fonemë

Alfabeti Beitha Kukju u krijua midis viteve 1825 dhe 1845 nga Naum Veqilharxhi (1797-1854) një jurist dhe studiues nga Vithkuqi, një fshat në rajonin e Korçës në Shqipërinë e Jugut. Emri i alfabetit është një korruptim i emrit Vithkuq. Ky alfabet ishte pjesë e promovimit të lëvizjes së zgjimit kombëtar shqiptar nga Veqilharxhi dhe ai e shihte atë si një mënyrë për të shmangur asociacionet dhe ndarjet fetare të alfabetit latin, grek dhe arab. Beitha Kukju njihet edhe si Vithkuqi ose Büthakukye.

Hollësitë e këtij alfabeti u shfaqën për herë të parë në "Alfabeti më i përdorshëm dhe më i përmbledhur i shqipes", një abetare e botuar nga Veqilharxhi në vitet 1844-1845. Kjo u shpërnda në rajonin e Korçës, më vonë në Berat dhe u bë e njohur. Veqilharxhi prodhoi edhe një sërë librash të tjerë në alfabetin e tij, por pak prej tyre kanë mbijetuar.

Alfabeti Beitha Kukju (Alfabeti i Vithkuqit)

Alfabeti Todhri

Alfabeti i Todhrit mendohet se është shpikur nga Theodor ose Todhri Haxhifilipi (1730-1805) nga Elbasani në Shqipërinë e Mesme, megjithëse nuk dihet se kur është shpikur apo nga çfarë alfabeti është modeluar apo rrjedhur.

Alfabeti u shfaq në një sërë veprash shkencore, duke përfshirë ato të Johann Georg von Hahn (1811-1869), konsulli austriak në Janinë, i cili e zbuloi atë dhe e quajti atë si alfabetin 'origjinal' shqip në veprën e tij të vitit 1854, Albanesische Studien. . Ai mendonte se ishte zhvilluar nga alfabeti fenikas, ndërsa Leopold Geitler (1847-1885) mendonte se ishte i bazuar në kursiven romake.

Alfabeti Todhri u përdor në një masë të kufizuar në zonën e Elbasanit nga fundi i shekullit të 18-të. Nuk është ideale për të shkruar gjuhën shqipe.

Karakteristikat e dukshme

Dialektet

Ekzistojnë dy dialekte kryesore të shqipes: toskërisht ( toskërisht ) dhe gegërisht ( gegnisht ) . Vija ndarëse mes tyre është lumi Shkumbin. Toskërishtja është gjuha zyrtare e Shqipërisë, dhe një nga gjuhët zyrtare të Kosovës dhe Maqedonisë, dhe flitet në Shqipërinë jugore, Turqi, Greqi dhe Itali. Gegishtja flitet në veri të Shqipërisë, Serbi, Mal të Zi, Kosovë, Maqedoni dhe Bullgari. Dialektet janë pak a shumë të kuptueshme reciproke dhe në Shqipërinë e mesme fliten varietete kalimtare të shqipes.

(Zanafilla 11: 1-9)

Shqip (Albanian - Tosk)

Por tërë toka fliste të njëjtën gjuhë dhe përdorte të njëjtat fjalë
Dhe ndodhi që, ndërsa po zhvendoseshin në drejtim të jugut, ata gjetën një fushë në vendin e Shinarit dhe u vendosën atje.
Dhe i thanë njëri tjetrit: "O burra, të bëjmë tulla dhe t'i pjekim me zjarr!". Dhe përdorën tulla në vend të gurëve dhe bitum në vend të llaçit.
Dhe thanë: "O burra, të ndërtojmë për vete një qytet dhe një kullë maja e së cilës të arrijë deri në qiell, dhe t'i bëjmë një emër vetes që të mos shpërndahemi mbi faqen e tërë dheut".
Por Zoti zbriti për të parë qytetin dhe kullën që bijtë e njerëzve ishin duke ndërtuar.
Dhe Zoti tha: "Ja, ata janë një popull i vetëm dhe kanë të gjithë të njëjtën gjuhë; dhe kjo është ajo që ata filluan të bëjnë; tani asgjë nuk ka për t'i penguar ata të përfundojnë atë që kanë ndërmend të bëjnë.
O burra, të zbresim pra atje poshtë dhe të ngatërrojmë gjuhën e tyre, në mënyrë që njëri të mos kuptojë të folurën e tjetrit".
Kështu Zoti i shpërndau mbi faqen e tërë dheut dhe ata pushuan së ndërtuari qytetin.
Prandaj këtij vendi iu dha emri i Babelit, sepse Zoti aty ngatërroi gjuhën e tërë dheut dhe i shpërndau mbi tërë faqen e dheut.

Shqyp (Albanian - Gheg)

Krejt bota tash e kishë ni guhë dhe ni fjalim t'njejtë.
Tu shku njerzia n'drejtimin e lindjës, ata e gjetën ni fushë n'Shinar dhe u vendosën aty.
Ata ja bajshin njani-tjetrit, "Pajeni, tet mbarojmë tulla dhe pi pjekim mirë." Ata përdoren tulla n'vend gurve, dhe katran për llaç.
Tani ata thanë, "Pajeni, t'le ta mbarojmë ni qytet tanë, me ni kullë qi i mbrijnë qiellt, për me bo emën; se ndryshe shpërndahemi nepër krejt faqen e botës."
Po Zoti zhdrypi për me pa qytetin dhe kullin qi ishin tue mbaru.
E Zoti tha, "Nese janë nis me bo kta, i bashkum si ni popull me njejtën guhë, tani ç'kat i merr mendja atyne me bo, kurrgjo nuk i pengon."
Pajeni, tet shkojmë poshtë m'i ja përzi guhën, ashtu qi s'munden me marr vesh njani-tjetrin."
Dhe Zoti i shpërndavi nepër krejt botën, dhe ata e ndalën ndërtimin e qytetit.
Për ç'ata thirret Babel - sepse Zoti aty ja përzivi guhën e krejt botës. Dhe prej atjeshit, Zoti i shpërndavi nepër faqen e botës.

(fjalëshpejtë)

Kali ka katër këmbë, këmbët e kalit kërcasin kur kali kalon kanalin.
Karikaturisti karikaturon karikatura karakteristike.
Kupa me kapak kupa pa kapak.
Thanas Thuthuqi tha se tharku i thiut thuret me thupra të thata thane, thiu therret me thikë.
Thuaj tha m'i thënë a i ka thënë, thuaj tha i kam thënë thuaj m'i thënë!
E shes thesin, s'e shes thesin
Polli pula e Lleshit në kaçile të leshit
E lidha kalin prej gardhi
Qante Qaniu pas qerres së qumshtit se qeni qimekuq i qe qepur pas

Arbëresh (Arbërisht)

Arbëresh [ˌæɾbəˈɾiʃt] është një varietet i shqipes që flitet nga rreth 100,000 njerëz në Abruzzi, Basilicata, Kalabria, Kampania, Molise, Pulia dhe Siçilia në Italinë jugore. Është pasardhës i dialektit toskë të shqipes jugore dhe lidhet edhe me dialektin arvanitik të shqipes. që flitet në pjesë të Greqisë jugore.

Arbëreshët njihen edhe si arbërisht, arbërishtja ose t'arbrisht, dhe ruan elemente të fjalorit dhe të shqiptimit që nuk përdoren më në toskërisht. Ajo u soll në Itali gjatë shekullit të 15-të nga shqiptarët që ikën nga Shqipëria e sunduar nga osmanët.

Deri në vitet 1980, arbërishtja ishte një gjuhë gojore, megjithëse shkruhej në kishën bizantine italo-shqiptare. Që atëherë janë bërë përpjekje për të ruajtur gjuhën dhe kulturën arbëreshe dhe përdoret në disa shkolla në Siçili.

Shembull i tekstit (Lutja e Zotit)

Tata ghine cë jee në chiex,
schetruarë clost embri ghit;
jar reghria jòte.
Bûrë clost vulema jùte astu në chiext, si në dee.
Bucnë tënë tëdiscmen emna sòt.
E ndiena meatëtë tona si na ndicgnëmi armikete tënë.
Etë mòj bieme ën pirasmô;
ma lirona caa ghiet eliga.
Astu-clost.

Arvanitis (Arvanitisht‎)

Arvanitishtja është një pasardhës i shqipes që flitet nga arvanitasit në Greqi. Është e lidhur ngushtë me dialektin toskë të shqipes dhe arbëreshëve, dialektin e shqipes që flitet në Itali dhe ka një kuptueshmëri të konsiderueshme reciproke midis këtyre varieteteve.

Rreth 50,000 njerëz flasin arvanitisht dhe jetojnë në rreth 300 fshatra, veçanërisht në rajonet e Atikës, Boeotias dhe Peloponezit në Greqinë jugore, si dhe në pjesë të veriperëndimit dhe verilindjes së Greqisë. Të gjithë flasin edhe greqisht. Transmetimi midis brezave të gjuhës po zvogëlohet dhe një zhvendosje gjuhësore drejt greqishtes është përshpejtuar vitet e fundit.

Arvanitishtja njihet edhe si arvanitika, arbërishtja, arbërishtja ose αρβανίτικα. Emri amtare është αρbε̰ρισ̈τ ‎ ( Arbërisht ). Gjuha ka marrë emrin nga arvanitasit , që vjen nga emri i vendit Arbëna (Άρβανα), i cili tani është pjesë e Shqipërisë. Emrat e barasvlefshëm në shqip janë Arbërorë dhe Arbëreshë .

Arvanitishtja nuk shkruhet shpesh. Në ditët e sotme përdoret përgjithësisht alfabeti latin dhe në të kaluarën përdorej alfabeti grek.

Shembull i tekstit (Lutja e Zotit)

Áti ýnë që jé ndë qiéjet, ushënjtëróft' émëri ýt.
árthtë mbëretëría jóte; ubëftë dashurími ýt,
si ndë qiél, edhé mbë dhét;
búkënë tónë të përdítëshimen' ép-na néve sót;
edhé fálj-na fájetë tóna,
sikúndrë edhé néve ua fáljmë fajtórëvet tánë;
edhé mos na shtiér ndë ngásie, pó shpëtó-na nga i ljígu;
sepsé jótia është mbëretëría e fuqía e ljavdía ndë jétët të jétëvet.

Shembull i tekstit me alfabeti Grek

Άτι ύνε̱ κ̇ε̱ jέ νdε̱ κ̇ιέjετ, ȣσ̈ε̱ν̇τε̱ρόφτ' έμε̱ρι ύτ.
άρθτε̱ μbε̱ρετε̱ρία jότε; ȣbε̱φτε̱ dασ̈ȣρίμι ύτ,
σι νdε̱ κ̇ιέl, εδέ μbε̱ δέτ;
bȣ́κε̱νε̱ τόνε̱ τε̱ πε̱ρdίτε̱σ̈ιμεν' έπ-να νέβε σότ;
εδέ φάλ̇-να φάjετε̱ τόνα,
σικȣ́νdρε̱ εδέ νέβε ȣα φάλ̇με̱ φαjτόρε̱βετ τάνε̱;
εδέ μοσ να σ̈τιέρ νdε̱ νγάσιε, πό σ̈πε̱τό-να νγα ι λ̇ίγȣ;
σεπσέ jότια ε̱σ̈τε̱ μbε̱ρετε̱ρία ε φȣκ̇ία ε λ̇αβdία νdε̱ jέτε̱τ τε̱ jέτε̱βετ.